ضعیف نمایی!

ضعیف نمایی: راهبردی اجتماعی یا اختلال ارتباطی؟ 

 

آنچه معمولاً با عنوان «ضعیف‌نمایی» مطرح می‌شود را می توان به عنوان یک الگوی فرهنگی-اجتماعی مورد بررسی و تحلیل قرار داد که در برخی جوامع،  بسته به موقعیت های مختلف وجود داشته است و شاید ما نیز با آن مواجه باشیم. 

در بررسی رفتارهای اجتماعی، یکی از مفاهیمی که گاه در تحلیل‌های جامعه‌شناختی طرح می‌شود، پدیدۀ «ضعیف‌نمایی» است؛ یعنی تمایل به نشان دادنِ خود در موقعیتی کم‌قدرت‌تر، آسیب‌پذیرتر یا محروم‌تر و کمتر از واقعیت.

این مفهوم را نمی‌توان ویژگی ذاتی یا اخلاقیِ ثابت یا متعلق به همه افراد و جوامع دانست؛ و سوال مهم در این موضوع این است که آیا  ضعیف نمایی را باید به عنوان راهبردی اجتماعی ارزیابی و تحلیل کرد یا به عنوان یک اختلال ارتباطی در یک جامعه؟ 

 

ریشه‌های سیاسی: 
در برخی جوامع مردم برای در امان ماندن از دست ساختارهای قدرتِ حاکم که در چنین وضعی  نمایش قدرتِ شخصی می‌تواند برای شخص آسیب آفرین باشد، در حالی‌که نشان دادن ضعف یا بی‌قدرتی راهی برای بقا، کاهش حساسیت قدرت مرکزی و اجتناب از تقابل تلقی شود اقدام به ضعیف نمایی می کنند. به عنوان نمونه می توان مفهوم تقیه در اسلام را با چنین تحلیلی فهمید. بنابراین در چنین موقعیتی «ضعیف‌نمایی» بیشتر یک استراتژی حفاظتی برای بقای قدرتِ واقعی است. 

 

ریشه‌های اخلاقی، فرهنگی و دینی: 
در ادبیات و فرهنگ عامه، «تواضع»، «فروتنی» و «شکسته‌نفسی» ارزشمند شمرده شده‌اند. گاه مرز میان این فضایل اخلاقی و نوعی کناره‌گیریِ نمایشی از قدرت مبهم می‌شود و حتی در هم آمیخته می شود. فرد برای آنکه متکبّر یا مدعی جلوه نکند، ممکن است خود را کمتر از آنچه هست نشان دهد؛ در چنین حالتی افراد با انگیزه های متعالیِ اخلاقی، دینی و فرهنگی «ضعیف‌نمایی» را روشی مناسب برای در امان ماندن از  گزند بد اخلاقی ها می داند و اقدام به انجامش می کند. 

 

ریشه های اجتماعی: 
ضعف‌نمایی در تعاملات روزمره نیز گاه کارکرد دارد که از جمله آنها می توان به جلب همدلی و حمایت، کاهش توقعات دیگران، پرهیز از رقابت یا برخورد، ایجاد فضای انعطاف برای چانه‌زنی و حتی در صورت های غیرواقعی مثل در امان ماندن از چشم بد اشاره کرد.‌

این کارکردها نشان می‌دهد که ضعیف‌نمایی  از جمله رفتارهای کاربردی و راهبردی در ارتباطات اجتماعی است که البته در برخی مواقع در دام بد اخلاقی هایی نظیر خرافه، دروغ، فریب، چشم و هم چشمی و... گرفتار می شود که این صورت می توان از آن به مثابه یک اختلال ارتباطی در اجتماع یاد کرد. 

 

پیامدهای منفی ضعیف نمایی:  
در جوامع امروزی، که بر شفافیت، مسئولیت‌پذیری و توانمندسازی افراد تأکید دارد، ضعیف‌نمایی می‌تواند پیامدهای منفی داشته باشد که می توان تضعیف اعتماد اجتماع، کاهش خودکارآمدی فردی، مانع شدن از مطالبه‌گری اجتماعی، کاهش اعتماد به نفس فردی و گروهی، عدم اصلاح نا بسامانی ها، گسترش تصویر نادقیق از توانایی‌های فردی و جمعی و توسعه بداخلاقی ها را از جمله این پیامدها عنوان کرد.  

 

نتیجه گیری کلی:
در پاسخ به پرسش اولیه این یادداشت مبنی بر اینکه آیا ضعیف نمایی موجود در جامعه یک راهبرد اجتماعی مطلوب است یا یک اختلال ارتباطی اجتماعی؟ با توجه به آنچه تحلیل شد نمی توان به صورت قطعی و ثابت به آن پاسخ گفت و درست آن است که واقعیت موجود جامعه و انگیزه های وجود ضعیف نمایی در مردم مورد تحلیل قرار بگیرد، آنجا که هدف افراد تعالی و رشد اخلاقی فردی و اجتماعی است، ضعیف نمایی ابزار و راهبری منطقی و کاربردی برای تحقق آن است و آنجا که هدف اجتماع نفع شخصی و گرفتار شدن در تله ناهنجاری های اخلاقی است، می توان از ضعیف نمایی به عنوان یک اختلال ارتباطی اجتماعی یاد کرد. 

 

#دکتر_محسن_دیناروند