پرسش عاشورایی ۵
چرا تعداد زیادی از کوفیان که امام حسین ع را دعوت کردند و در میانشان خواص هم بودند، در لحظات آخر دست از یاری امام برداشتند و بعضاً روبروی امام ایستادند؟
#پاسخ:
برای پاسخ لازم است تاریخ کوفه و عاشورا دقیق مطالعه و تحلیل شود.
واقعیت این است که کوفه دو قطبی بود یکی شیعیان و دیگری امویون!
در تاریخ آمده که کوفه ۶۰ هزار جنگجو داشته که در جنگهای مختلفی حضور داشتند یعنی آدمهای ترسویی هم نبودند.
بنا به تاریخ مسلم از ۱۸ هزار برای امام بیعت گرفت! یعنی ۴۲ هزار جنگجوی دیگر اصلا علوی نبودند و دعوتی نتنها نداشته بلکه در جبهه مقابل بودند.
از دلایل در اقلیت بودن شیعیان کوفه این بود که مسلم برای حفظ جان، زندگی مخفیانه در کوفه داشت و علامتی است بر همین موضوع که شیعیان در کوفه در اقلیت بودند.
یعنی اگر هم،همه آنها میماندند باز هم نسبت ۱۸ هزار به ۴۲ هزار بود!همین جمعیت کم باعث شد نتیجه جنگ به لحاظ نظامی از قبل مشخص باشد و نا امید شوند.
در این فضا که حکومت در کوفه اموی بود با دو عامل استبدادی و تطمیع مالی توانستند دل همانها را خالی کنند!
در قبیله نیز هر وقت سران تصمیمی می گرفتند بقیه هم پیروی می کردند،امویان با زور یا تطمیع سران را از پای درآوردند و به تبع آن گروه گروه از بیعت کنندگان، بیعت شکستند!
ناامیدی از کسب پیروزی در جنگ هم دلیل دیگری بود که شیعیان کوفه را از یاری امام ع باز داشت! مخصوصا پس از شهادت مسلم دیگر یک ذره امید پیروزی نبود! این ناامیدی محصول نگاه مادیگرایانه به زندگی است. اگر نگاه مردم به مسائل نگاه راهبردی بود قطعا این همه، شانه خالی نمیکردند.
در این اوضاع امام هم محاصره بود! یعنی اگر کوفیان هم میخواستند که یاری کنند برایشان فراهم نبود! مثلاّ حبیب ابن مظاهر ۶۰ نفر برای کمک آوردند ولی موفق نشدند به خاطر همین محاصره! در روایات هست تعداد کمی در روز عاشورا از لشکر دشمن به امام پیوستند این یعنی محاصره به حدی بوده که برای ورود به لشکر امام تنها راه موجود حضور در لشکر دشمن بوده است.
با این حال شیعیان کوفه به هیچ وجه در مقابل امام ع نیاستادند! در لشکر یزیدیان که حدود ۳۰ هزار بوده همه اموی بودند و در میانشان شیعه نبود!
شیعیان کوفه یا در خفقان استبدادی حکومت اموی کوفه گیر کرده بودند یا زندان بودند یا از کوفه فرار کردند تا به زور به جنگ آورده نشوند و به هر دری زدند تا در مقابل امام قرار نگیرند.
این تحلیل با دو نکته قابل پذیرش است!یکی لعن هایی که در زیارت عاشوراست که در این لعن ها هیچوقت شیعیان کوفه لعن نشدند.این نکته زمانی مهم است که دقت کنیم کسانی مورد لعن گرفتند همگی در نبرد عاشورا مقابل امام بودند! اینکه از سران شیعه و یا عموم شیعه لعن نشدند نشان میدهد شیعیان کوفه هرگز به دشمنی با حسین ع شمشیر نزده اند.
و نکته دوم هم عبارتی است که امام برای وصف آن مردم ذکر کرده که میگوید خذولنا! یعنی تنهایم گذاشتند! امام نفرمودند بر له من شمشیر کشیدند!
اینجا یک سوالی هم میتوان طرح کرد و آن اینکه آیا تنها گذاشتن امام که کار بدی هم بوده هرچند بی اثر در نتیجه نظامی جنگ،فقط مختص به کوفیان بوده؟ پاسخ به این سوال میتواند به ما کمک کند که بفهمیم در آن زمان چه چیز بر فضای جامعه حاکم بوده!
بنا به روایات، حدود ۵۰۰ نفر همراه امام از مکه به سمت کوفه حرکت کردند! یک اینکه چرا فقط ۵۰۰ نفر؟آیا غیر کوفیان همینقدر بودند؟ معلوم است که جو بر مکه و مدینه هم خفقان داشته و مستبدانه و غیر شیعه بوده که از آن همه،فقط۵۰۰ نفر حاضر شدند همراه امام باشند! از طرفی پس از شنیدن خبر شهادت مسلم که در نزدیکی های بصره خبر به لشکر امام رسید بسیاری از همان تعداد کم هم دست از یاری امام کشیدند و به کمتر از ۱۰۰ نفر در کربلا رسید! یعنی بیشتر ریزش نیروهای امام قبل از حضور در کربلا بوده! حالا اینطور به ما وانمود شده که شب عاشورا خیلی ها رفتند! نه! این واقعیت تاریخی نیست. دست بر قضا در شب عاشورا که امام از یارانشان خواستند بروند و بیعت را برداشتند کمتر کسی رفت بلکه ماندند و ابراز وفاداری کردند!
قیامهای خونخواهی حسین ع را هم بعدها همین علویون راه انداختند که از همراهی نکردنشان پشیمان شدند وگرنه اموی ها که توبه نکردند!
دلیل دیگر این بود که شیعیان آن عصر یک نگاه عمیق اندیشه ای همراه با پیوست قلبی شدید در مورد دین نداشتند. سطحی نگری و عرف گرایی نسبت به شناخت دین باعث شد نگاهشان به سخن و راه امام کور باشد.
در مقام دفاع از رفتار شیعیان کوفه نیستم ولی بر آنم تا با تحلیل واقعیت ها به تحلیل درست برسیم و از ساده سازی موضوع دوری کنیم.
اگر شیعیان آن عصر به این وسعت نگاه رسیده بودند که پیروی از امام در صحنه کربلا میتواند چه آثار مثبتی داشته باشد که حتی با قیام مختار هم مدتی به آن رسیدند هیچوقت پشت امام را خالی نمیکردند! ولی کوتاه بینی و منش دیناگرایانه آنها مهمترین عوامل این ضعف تاریخی اشان بود.
ضعفی که امروزه نیز در کمین ماست و باید بیشتر در این زمینه مراقب خود باشیم که در تله کوتاه اندیشی و دنیاطلبی و شناخت سطحی و عرفی از دین نیافتیم.
#دکتر_محسن_دیناروند
