خویش را با زیبایی صفح بیارائیم!
یا الله
سلام
تلاشی برای دریافت عمیق تر و کاربردی دعای جوشن کبیر
خویش را با زیبایی صَفح بیاراییم!
در ابتدای فراز ۳۴ دعای جوشن کبیر خداوند را با عنوان 《یا کَریمَ الصَّفْحِ》طلب می کنیم!
این عبارت یعنی چه؟ اگر سریع بخواهیم سر اصل مطلب برویم ترجمه اش می شود: 《 ای بخشنده و بزرگواری که (از خطاهای ما) چشم پوشی می کند!》
صفح همانطور که بیان شد یعنی چشم پوشی کردن حال چشم پوشی کردن یعنی چه؟ یعنی وقتی چیزی را دیده ای ولی رفتارت طوری باشد که انگار ندیده ای! یک نوع نادیده گرفتن اختیاری! عبارت روان ترش این می شود که خود را به ندیدن بزنیم! انگار چیزی را ندیده ایم! این یعنی صفح!
صفح و عفو تفاوتشان در همین است! وجه مشترکشان گذشت کردن و بخشیدن خطای دیگران است! اما تفاوتشان در همین چشم پوشی اختیاری است!
در صفح، شما می بخشید اما به روی طرف نمی آورید که خطای طرف را متوجه شده اید. مثلا کسی غیبت شما را کرده و به گوش شما رسیده شما او را می بخشید ولی ضایع اش نمی کنید که می دانید غیبتتان کرده در حالی که عفو اینطور نیست شما می روید و به او می گویید که فلان جا به چه طریق غیبتش را کرده اید ولی او را هم می بخشید! در واقع در کنار بخششان یک شرمساری هم برایش باقی می گذارید!
وقتی می گوییم خدا صفح دارد دقیقا یعنی اینکه او به روی ما نمی آورد خطاها و گناهان و ناهنجاری های ما را و می بخشد! دست کم تا عقل ما اجازه می دهد ، این عالی ترین درجه ستارالعیوبی خداست که آنگونه است بخشش که ما گمان می کنیم اصلا گناه ما را ندیده! به گونه ای که این مرتبه از بزرگواری خیلی سخت در ذهنمان می گنجد!
داستان اما در اینجا ختم نمی شود! مسئله این است که آیا صفح صفتی ویژه خداست یا انسان نیز می تواند بهره ای از آن در صفاتش بیابد؟ به دو دلیل پاسخ صحیح این مسئله بله است یکی اینکه آیاتی در قرآن کریم آمده که هم پیامبر به عنوان الگوی حسنه و هم عموم مردم به صفح دعوت شده اند. و دلیل دوم اینکه انسان خلیفه الله مگر نیست؟ پس شایسته است که بهره هایی از صفات الهی را در خود بپرورانیم! وگرنه جانشین شایسته ای برای خدا در زمین نخواهیم بود! لذا اگر هیچ آیه ای هم در مورد صفح انسان نمی بود همین خلیفه بودن انسان برای خدا دلیل کامل و جامعی بود برای این بله!
و اما ما انسان های مدعی جانشینی خدا! مدعی دین داری چقدر صفح داریم؟ چقدر از خطاهای دیگران چشم می پوشیم؟ می بینیم که هر کداممان مدعی تریم به همان اندازه از صفح دورتریم تا به دیگران بگوییم آهای ببینید ما چقدر خوبیم و عجبا این چه تلاش بیهوده ای و خداناباورانه ای!
کجا صفح کنیم؟
۱) آیه ۱۴ سوره تغابن عجب جایی را می گوید؛ می گوید آن جایی که همسر شما، فرزندان شما، خانواده شما که نزدیکترین ها به شما هستند، شما را در راه اطاعت من، عبادت من، خواستن من، آزار دادند و در مسیر خداگروی شما سنگ انداختند و خواستند اینگونه مانع شما در پیوستن به من شوند، نسبت به این خطاهای این ها صفح داشته باشید! چشم پوشی کنید از این کردارشان!
خب حالا وقتی خدا می گوید در مورد عالی ترین مسائل شما که خداوند است حتی از نزدیکانتان چشم پوشی کنید قطعا نسبت به مسائل درجه دو و سه و این ها صفح نیز قطعی است! ما آیا اینگونه ایم؟ با خودمان بنشینیم رو راست باشیم تا برسیم به جایی که خدا می خواهد!
۲) در آیه ۲۲ سوره توبه خداوند از مسئله انفاق سخن می گوید! انفاق همان جایی است که باید صفح داشته باشیم.نگوییم فلانی به ما بد کرد و لذا ما به او انفاق نمی کنیم.
درست که در همین آیه در مورد انفاق به مسائل اقتصادی اشاره شده ولی انفاق فقط مال و ثروت مادی نیست! اشاره این آیه به امور اقتصادی در مورد انفاق از این جهت است که مثالی بیاورد برای ما که موضوع را درک کنیم وگرنه روشن است که انفاق جنبه های مختلفی دارد که یکی از مهمترین آنها جنبه مادی است!
در اینجا خداوند می گوید کسی به شما بدی کرده حالا بدی او به شما مانع نشود که شما به او انفاق نکنید! نه! او را مشمول صفح خود قرار دهید و با چشم پوشی به او انفاق کنید، شاید طرف هم نفهمد و بگوید فلانی چقدر ساده است که با آن همه اذیت و آزار و نقشه کشیدن من برای به زمین زدنش باز دارد به من کمک می کند در این بزنگاه! فکر کردن به اینجور مسائل نباید مانع انفاق ما به او شود! شاید سختمان باشد اما اینجا دقیقا هملن جایی است که خداوند از ما می خواهد صفح کنیم.
۳) در آیه ۸۹ سوره زخرف خداوند خطابش به پیامبر اکرم(ص) است در مورد صفح داشتن. اما پر واضح است طبق آیه 《لَقَدْ کانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ》 از جهتی که نبی گرامی اسلام برای ما الگویی نیکو و نیکوترین الگو است لذا خطاب آیه به ما هم هست! ما می خواهیم الگو بگیریم از پیامبرمان و به همان راه برویم و ایشان می رود و نه راه جدایی برویم!
مشرکان و دشمنان بسیار اذیت کردند پیامبر را از جنبه های گوناگون، از نقشه کشیدن برای به زمین زدنش تا شمشیر کشیدن
بر او و رهروانش! از خاکروبه ریختن بر سر او تا تمسخرش! و بسیاری از آزارها از این قبیل آنگونه که این آزار موجب شکایت شد! خداوند به پیامبر می گوید اینجا هم صفح کن نسبت اینها! این بدی ها را به روی خودت نیاور و سلامشان کن! از همین روست که عیادت پیامبر(ص) از آن خاکروبه ریز و یا خانه امن اعلام کردن خانه ابوسفیان در فتح مکه فهمیده می شود.
حالا ما در زندگی روزمره امان داریم از این دست افراد که به طرق مختلف اذیتمان می کنند یا برای به زمین زدمان نقشه می کشند زیرابمان می زنند، می خواهند جلوی رشدمان را بگیرند، مسخره می کنند و یا با هزار مدل دیگر بر ما می تازند! ما از خطاهای این دسته از آدم ها هم باید چشم پوشی کنیم!
۴)یک صفح نامطلوب و ناپسند هم داریم و آن در آیه ۵ سوره زخرف آمده به این صورت که عده ای نسبت به قرآن صفح داشتند یعنی قرآن را نادیده گرفتند اینها زیان می کنند. نباید به قرآن صفح داشت.
خطایی که اینجا ما مرتکب می شویم این است که پیش خود می گوییم: ما خدا رو شکر به قرآن ایمان داریم و جزئی از این دسته که قرآن را نادیده می گیرند نیستیم! پس کار تمام است. نه! از این خبرها نیست. به دو صورت این خطا را بیان می کنم.
یک اینکه اولا در این عالم عالی ترین مرتبه از خوب ها قرآن است چرا که سخن خداست! لذا می توانیم اینجا قرآن را نماد خوبی ها در نظر بگیریم. وقتی می گوید آنها که قرآن را نادیده می گیرند خودشان ضرر می کنند در واقع به این مهم اشاره دارد که هرکه خوبی ها را نادیده بگیرد و از خوبی ها چشم پوشی کند خود فرد زیان می بیند. واقعیت هم همین است شما یک خوبی را اگر از کنارش بگذرید خودتان ضرر کردید مثلا اگر معلمی را بدانید که مطالبی را می داند ولی او را نادیده بگیرید خب شما خودتان را از علم او محروم کردید و ضررش را هم می بینید همانطوری که قرآن را اگر نبینیم ما از معرفت قرآن محروم می شویم و ضرر می کنیم. لذا این آیه به این صورت مشمول حال ما نیز هست.
و دوم اینکه که قرآن را می شناسیم و مدعی مومن بودن به قرآن هستیم وظیفه سنگین تری نسبت به قرآن داریم، اگر قرآن را درست نفهمیم، بد بفهمیم یا بد اجرا کنیم ، اگر قرآن را وسیله برتری طلبی خود بر دیگران بدانیم یا در ظاهرش بدون توجه به مفهومش غرق شویم چه؟
آنجا که خداوند می فرماید:《فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ》همان جایی است که ما مدعیان ایمان به خدا و قرآن و پیامبر را خطاب می کند اگر نماز را و قرآن را و دین را آنگونه که شیوه درستش است نفهمیم و اجرا نکنیم و نماینده مطلوبی برای دین خدا نباشیم! در این صورت است که نادیده گرفتن شدیدی تری در حق قرآن داشته ایم!
لذا هرگز خود را رها یافته این خطاب ندانیم.
در مورد این بحث نکته مهمی که در زندگی ما کاربرد فراوان دارد این است که متاسفانه ما در زندگی اجتماعی امان نسبت به دیدن بدی های دیگران در حق خود حساسیم و نسبت به خوبی های دیگران صفح داریم. این ضعف بزرگ ماست! ما حالا اگر بدی ها را می بینیم دست کم باید خوبی ها را هم ببینیم. یک نفر ده خوبی کرده یک بدی کرده! ما دست بر قضا می چسبیم به آن یکی و دست بردارش هم نیستیم! در صورتی که ده خوبی هم در حق ما کرده! به هر حال باید دید خوبی ها. حتی اگر یک به ده خوبی عقب هم باشد آن یکی را باید ببینیم. همان یک خوبی نشان می دهد او نسبت به ما آنقدرها هم بد نمیخواهد و همان احتمالا سبب می شود که همه اش به خوبی برسد.
پاسخ به چند پرسش در مورد صفح:
۱_ این سوال مطرح است که اگر ما بدی های دیگران را نادیده بگیریم خب این باعث پر رو شدن طرف می شود و بر تکرار رفتارش خواهد افزود، پس صفح، خوب نیست؟
پاسخ این است که اولا صفح اخلاقی بزرگوارانه است یعنی شما وقتی صفح را بر می گزینید در واقع انتخاب کرده اید شما برگوار باشید! خب سوال می پرسم بزرگوار بودن چیز بدی است؟ یعنی اگر صفح هیچ نفعی به شما نرساند دست کم از شما انسانی فرهیخته و بزرگوار می سازد که قطعا دستاورد ارزشمندی است.
ضمن اینکه صفح می تواند بر صبر شما بیافزاید و تحمل دشورای ها برایتان آسان کند! شما فرض کنید مردم چاقی یا لاغری یا عیبی جسمی را در شما مسخره میکنند. اگر بخواهید مدام به آنها توجه کنید و پاسخ بدهید نتنها آنها دست بر نمیدارند بلکه حساسیت شما را هم مسخره خواهند کرد! یا شاید بی ظرفیت بودن شما را هم بر تمسخرشان بیافزایند ولی اگر حساسیت به خرج ندهید قطعا روز به روز از تمسخرشان خواهند کاست. البته باید توجه داشت صفح یعنی خود را به نادیده زدن نه آنجا که یقین دارند که می شنوی و میبینی! آنجا که گمان کرده اند نمی دانی مطلب را تو هم وانمود کن که نمی دانی.
نکته بعدی اینکه ممکن است یک نفر آدم را در موضوعی مسخره کند اگر ما بیاییم از آن یک چالش درست کنیم اگر آن موضوع بین من و یک نفر دیگر بوده الان موضوع بین یک اجتماع است و داستان یک کلاغ و چهل کلاغ می شود. بحث بعدی احتمال اثر است. صفح زمانیمفید و کاراست که احتمال اثر مثبت در طرف مقابل بدهی.
نکته مهم دیگر اینکه خداوند در آیه ۸۹ سوره زخرف خطاب به پیامبر (ص) می فرمایند که: تو چشم پوشی کن! آنها در آخرت یا در دنیا حتما نتیجه عمل خود را خواهند دانست و می فهمند که آب در کدام جوی است! لذا در صفح بحث واگذار کردن امر به خداوند هم مطرح است! اگر ایمان ما به خدا صددرصدی باشد لذا جای نگرانی در این باره نخواهیم داشت چرا که خدا قول داده است در صورت عدم اثر صفح به هر حال خطاکاران نتیجه عملشان را خواهند دید.
۲_ رابطه صفح و امر به معروف و نهی از منکر چگونه است؟ آیا متضاد هستند؟
پاسخ اینکه این دو مسئله تضادی با هم ندارند، صفح مرحله قبل از امر به معروف و نهی از منکر باید باشد. با صفح خیلی از مسائل نادرست اصلاح می شود و کار به امر به و معروف و نهی از منکر نمی رسد. وقتی کسی کار بدی کرد و ما بدون صفح وارد امر به معروف و نهی از منکر شدیم خب از اول ماجرا ما در خانواده یا اجتماع به طرف برچسب بدی زده ایم خب این برچسب زدن ها آنوقت سخت پاک می شود اگر هم بشود ! لذا این صفح کمک می کند طرف برچسب نخورد و از این رو به راه آمدن را برای خود متصور باشد. به نظر می رسد خود صفح نیز یکی از بهترین معروف هایی باشد که باید خویش را مدام به آن امر کنیم.
گاهی صفح مانع از گسترس منکر است. مثلا اگر یک نفر می بیند همکلاسی اش یا هم صنفی اش او را د زمینه ای مسخره می کند اگر قصد نهی از منکر کند احتمال اینکه طرف مقابل در زمینه مورد تمسخر پر رو تر شود و بیشتر انجام دهد و پرده ها بیافتد و دیگران هم به آن منکر بپردازند بیشتر است. لذا دست بر قضا جاهایی که فریضه امر به معروف و نهی از منکر احتمال اثرش نیست یا اثر منفی دارد و به کنار رفتن پرده های عفت کمک میکند، یاری جستن از صفح می تواند راهگشا باشد.
دکتر محسن دیناروند
شب ۲۱ رمضان ۱۴۴۶ / شب دوم فروردین ۱۴۰۴ /مصادف با شب قدر
